پیشینه تاریخی و فرهنگی

دست‌افزارهاي سنگي، سفال‌هاي نقش‌دار و ديگر آثار يافت شده در دشت يزد-‌ اردكان نشان مي‌دهد كه منطقه‌ يزد از سرزمين‌هاي باستاني ايران بوده و سابقه‌ سكونت در اين منطقه به هزاره‌ سوم قبل از ميلاد، يا عصر نوسنگي بر مي‌گردد. آبادي‌نشيني در اين منطقه از قدمت طولاني برخوردار است و مدنيت يزد از زمان آغاز دوره کشاورزي، در چند کانون عمده پاگرفته است که عبارتند از: مهريز، فهرج، يزد، رستاق، ميبد، ابرکوه و اردکان. مناطق مذکور عمدتاً در دشت يزد -‌ اردکان، در امتداد شاهراه باستاني ري -‌ کرمان قرار داشته‌اند.

 اين سرزمين در دوره هخامنشيان از راه‌هاي معتبر، مؤسسه‌هاي راهداري، مراکز پستي و چاپاري برخوردار بوده ‌است. با وجود قرارگيري در مسير راه‌هاي مهم ارتباطي، اين منطقه تا حدودي از درگيري‌ها و جنگ‌هاي تاريخ کشور در امان بوده است. گستردگي بيابان‌ها، صعب‌العبور بودن راه‌ها و محدوديت منابع آبي مانع عمده‌اي در جهت تسخير اين منطقه توسط بيگانگان در طول تاريخ به شمار مي‌آيد.

اطلاعات مبسوطي از وضعيت يزد در دوره‌ي پيش از اسلام در دست نيست. اين كه در افسانه‌هاي تاريخي بناي اوليه مناطقي از يزد، مثلاً ميبد را به سليمان نبي، يزد را به ضحاك و اسكندر و ابركوه را به ابراهيم پيامبر نسبت داده‌اند، خود از نشانه‌هاي ديرينگي تاريخ و فرهنگ اين سرزمين كهن است.

منطقه يزد به دليل موقعيت بين راهي خود، در نخستين سده اسلامي در زمان حکومت عثمان به تصرف مسلمين در آمد و از آن زمان به بعد تاريخ اسلامي يزد آغاز گرديد. هم‌زمان با سرازير شدن و سكني گزيدن تعداد زيادي از قبايل و گروه‌هاي عرب از جمله بني‌تميم و بني‌عامر به يزد، عده زيادي از اهالي يزد كه دين زرتشتي داشتند و اسلام را نپذيرفتند ترك ديار نمودند و به سرزمين‌هاي شرقي نظير هند مهاجرت كردند.

حكومت آل مظفر در تاريخ يزد نقطه عطفي به شمار مي‌آيد، چرا كه براي نخستين بار اين خطه در طي حيات ديرينه‌اش سلسله‌اي را در خود پرورانيد كه بيش از نيم قرن مقدرات صفحات جنوبي ايران را در دست داشت. طي يك قرن حاكميت مغول بر ايران، يزد بيش از دو برابر وسعت يافت و در دوره آل مظفر بخصوص در زمان امير مبارزالدين محمد به مركز فعاليت‌هاي سياسي مبدل شد.

در عصر صفوي بازرگاني ايران رواج و اهميت زيادي يافت، به ويژه ابريشم و منسوجات ايران در بازارهاي اروپايي مقبوليت پيدا كرد و بازرگانان خارجي به ايران روي آوردند. بازرگانان اروپايي از يك سو و از سوي ديگر تجار هندي از طريق راه‌هاي زميني بين اصفهان و دهلي در رفت و آمد بودند و يزد به علت داشتن ابريشم و منسوجات مرغوب و موقعيتي كه در مسير راه زميني داشت رونق و اهميت زيادي يافت. از زمان حكومت افشار تا اواخر قاجار حكومت يزد در دست محمد تقي‌خان و فرزندانش قرار داشت. آنها در نقش حاكم يا مستوفي يزد خدمات زيادي انجام دادند و مدارس، بازارها، ميادين و باغ‌هاي متعددي را به وجود آوردند.

در سال‌هاي اوج‌گيري انقلاب اسلامي ايران، يزد يكي از تعيين‌كننده‌ترين و شاخص‌ترين استان‌هاي كشور محسوب مي‌شد به گونه‌اي كه پايگاهي براي نشر و ترويج پيام‌هاي حضرت امام خميني (ره) بود. حماسه دهم فروردين 1357 مردم يزد كه به قيامي خونين عليه رژيم ستم شاهي مبدل گشت نقش مهمي در تداوم قيام خونين مردم قم و تبريز و تسريع روند پيروزي انقلاب اسلامي داشت. نقش دو روحاني مبارز، نستوه و عالي‌قدر، آيت ا... شهيد صدوقي و آيت ا... خاتمي، در جريان هدايت مردم در كليه مراحل انقلاب و پس از آن در دوران جنگ تحميلي، فراموش ناشدني است. 

‌مفاخر استان

استان كويري يزد همواره مهد بزرگان و فرهيختگاني بوده است كه فرهنگ و تاريخ ما به آنها مي بالد. از جمله اين نام آوران مي توان به شخصيتهاي ذيل اشاره نمود:

- ابوالفضل رشيد الدين ميبدي: مترجم و مفسر نامدار و صاحب سبك در نيمه اول قرن ششم هجري و صاحب تفسير مشهور كشف الاسرار و عده الابرار

- شرف الدين علي يزدي: مورخ، شاعر، نويسنده و رياضي دان قرن نهم

- ملاعبدا... بهابادي يزدي: از بزرگان و مشاهير و علماء قرن دهم هجري و استاد شيخ بهايي صاحب اثر معروف حاشيه ملاعبدا...

- وحشي بافقي: از شعراي مشهور عصر صفوي

- آيت ا... سيدمحمد كاظم طباطبايي يزدي: صاحب اثر نامدار عروه الوثقي و از مراجع بزرگ جهان تشيع

- آيت ا...حاج شيخ عبدالكريم‌حائري يزدي: بنيانگذار ‌حوزه ‌علميه‌قم، استاد عاليقدر امام خميني (ره) و از مراجع بزرگ جهان تشيع

- آيت ا... حاج شيخ محمد تقي بافقي: اسوه فضيلت و تقوي و مبارز نستوه در دوره معاصر

- آيت ا... حاج شيخ محمد فرساد: از علماء و شعراي زبردست دوره اخير

- ميرزا محمد فرخي يزدي: شاعر، روزنامه نگار و سياستمدار آزاده ايران در عهد مشروطيت

- آيت ا... فاضل اردكاني: از فحول علماي عصر

- آيت ا...حاج سيدمحمود داماد (معروف به محقق يزدي): داماد آيت ا... حاج شيخ عبدالكريم حائري و از اساتيد مبرز حوزه علميه قم

- آيت ا... حاج شيخ غلامرضا فقيه خراساني: عالم و زاهد پارسا

- شهيد آيت ا... حاج شيخ محمد صدوقي: مبارز نستوه و از ياران وفادار حضرت امام خميني (ره) و نماينده امام و امام جمعه در استان بعد از پيروزي انقلاب اسلامي

- مرحوم آيت ا... حاج سيد روح ا... خاتمي: پير روشن ضمير و عارف نامدار وارسته و نماينده امام (ره) و امام جمعه شهرستانهاي اردكان و يزد

 

صنایع دستی

منطقه يزد از ديرباز به دليل شرايط اقليمي و جغرافيايي خاص خود زمينه به وجود آمدن صنايع دستي متعددي را فراهم آورده است كه علاوه بر ايجاد فرصتهاي شغلي، باعث خلق آثار هنري شگرفي گرديده است. مهم‌ترين صنايع دستي در استان يزد عبارتند از: قالي، قاليچه، گليم، مخمل، زري، چادر شب، دستمال، قناويز، احرامي، شمد، ترمه، پرده، زيلو، روفروشي، بقچه، لنگ، كيسه حمام، خورجين، پتو، سفال، سراميك، حصير، كاشي، انواع شيريني‌هاي سنتي و گيوه.

 

‌زبان و مذهب

ساکنان استان يزد به زبان فارسی و گويش يزدي تکلم می‌کنند. مذهب اکثریت مردم استان (99 درصد) تشیع می‌با‌شد.